Çin’de, yumurtasıyla birlikte oldukça iyi korunmuş bir pterozor (veya teruzor) fosili gün ışığına çıkarıldı. Yumurtası sayesinde dişi olduğu tespit edilen bu pterozor örneğinin, canlıların cinsiyetlerini anlamaya yönelik önemli ipuçları sunduğu açıklandı.
Fosil kayıtlarındaki ilk uçan sürüngenler olan pterozorların görülmesi, bundan yaklaşık 228 milyon yıl öncesine (Mezozoik Zaman'ın ilk dönemi olan Trias Dönemi'ne) denk gelir. Pterozorlar 66 milyon yıl önce meydana gelen Kretase-Paleojen Yok Oluşu sırasında dinozorlarla birlikte tükenmiştir. Popüler kültürde çoğu zaman hatalı bir şekilde "uçan dinozorlar" olarak tanıtılan pterozorların kökeni henüz tam olarak aydınlatılmamıştır; ama bilinen bir şey varsa o da dinozor olmadıklarıdır. Kanatları deri, kas ve dokulardan oluşan ve bileklerinden ellerindeki dörder parmağa uzanan gergin bir zardan oluşur. Daha ilkel türlerin uzun ve dişli çeneleri, uzun kuyrukları vardır. Daha sonra evrilen türlerde ise kuyruk boyu kısalmış, dişler kaybolmuştur. Çoğu, vücutlarını ve kanatlarının bir kısmını kaplayan bir kürke sahiptir. Bu kürk, piknofiber denilen kıl benzeri benzeri yapılar içerir. Yumurtalarına çok ender rastladığımız için şimdiye kadar pterozorların üremesi hakkında çok az bilgi edinebilmiş durumdayız. 2007 yılında bir pterozor yumurta kabuğu üzerinde yapılan çalışmalar, bu uçan sürüngenlerin yumurtalarını büyük olasılıkla gömdüğünü (tıpkı timsah ve kaplumbağalar gibi) varsayar. Yumurta gömme davranışı, pterozorların evrimi açısından önemli bir fayda sağlamış olabilir. Fakat bu yazının esas konusu olan bu son keşif, bize daha da ilginç ve yeni bilgiler sunuyor.
Yumurtasıyla birlikte Çin’in ünlü fosil bölgesi Liaoning’te, Junchang Lü ve ekibi tarafından bulunan dişi Darwinopterus (bir pterozor cinsi) fosilinin yaşı 160 milyon yıl olarak belirlenmiş. Kabuk yapısı üzerinde yapılan incelemeler, yumurtanın son derece iyi bir gelişim gösterdiğini ve annenin muhtemelen yumurtlama zamanına oldukça yakın öldüğünü ortaya koymuş. Yumurta kütlesinin erişkin kütlesine oranı da oldukça düşük bulunmuş, ki bu da günümüz sürüngenlerine özgü bir özellik. Bilim insanları, dişi pterozorun sol kolundaki kırığa bakarak, hayvanın fırtına ya da volkanik patlama gibi bir etken yüzünden bir göle düşerek ölmüş ve dibe batarak korunmuş olabileceğini düşünüyorlar.
Leicester Üniversitesi’nden paleobiyolog David Unwin’in de aralarında yer aldığı ekip buluntuya dayanarak, bu hayvanlardaki cinsiyet ayrımına ilişkin çeşitli saptamalarda bulunuyor. Kafada yer alan ibik benzeri uzun çıkıntıya sadece erkek pterozorların sahip olmaları, bu çıkarımlardan birisi. Unwin, bu çıkıntının oldukça nadir görülmesi nedeniyle, kendisine birkaç yıl önce bu tip bir ilişkiden bahsedilmiş olsaydı muhtemelen kahkahalarla güleceğini söylüyor. Ayrıca fosilin, yumurtlamayı kolaylaştıran bir yapı olan geniş bir leğen kemiği açıklığına sahip olduğu da gözlemlenmiş. Bu çalışma, diğer fosiller üzerinde yapılan analizlerle birleştirildiğinde şu sonuca varılmış: Erkekler büyük bir ibiğe ve dar leğen kemiği açıklığına sahip; dişilerin ise geniş bir leğen kemiği açıklığı var ancak başlarında herhangi bir ibik veya çıkıntı bulunmuyor
Resim: Dişi pterozor fosili ve yumurtası (sarıyla işaretlenmiştir)
Resim: Aynı fosile yakından bakış (yumurta)
* Güncelleme: 2014 yılında Çin'de, Hamipterus tianshanensis isimli pterozor türüne ait 5 yumurta daha bulundu. Elektron mikroskop ile yapılan taramalar, yumurtanın ince ve kalkerli bir kabuğa ve onun altında yer alan bir zara sahip olduğunu ortaya koydu.
Kaynaklar:
Şunlar da ilginizi çekebilir: