Yale Üniversitesindeki araştırmacılara göre, başkalarına “bizler ve onlar” şeklindeki bakış açımız sadece insana özgü değil, primat kuzenlerimizle de paylaştığımız ortak bir özellik.
Yale Üniversitesinde psikolog Laurie Santos’un başı çektiği ekipçe yürütülen deneylerin sonuçlarına göre, maymunlar da tıpkı insanlar gibi kendi gruplarına dışardan yaklaşan bireylere “yabancı” gözüyle bakıyor ve pek de hoşlanmıyorlar. Journal of Personality and Social Psychology dergisinin Mart 2011 sayısında yayınlanan araştırmada Santos bu durumu şöyle ifade etmiştir:
“İnsanın temel davranış modellerinden birisi, insanları bizimle aynı gruptan olma veya olmamalarına göre değerlendirmemizdir. Tarih boyunca bütün anlaşmazlıklar da bu sebeple ortaya çıkmıştır; din, ırk, sosyal sınıf..ve bunun gibi gruplara göre insanlar birbirlerine önyargılı davranma eğilimindedir. Bizim merak ettiğimiz soru ise şudur: Bu grup ayrımları nerden gelir, sebebi nedir? Cevap 25 milyon yıllık evrim sürecinde yatıyor. Ve bu sadece insan toplumlarına has bir şey değildir.”
Santos ve ekibi Porto Riko sahilindeki bir adada yaşayan rhesus macaques türünü incelemişler. Hayvanlar, kendi gruplarından olmayan “yabancı”lara uzun süre bakma eğilimindedir.Bu maymunlara, kendi gruplarından olan ve olmayan maymunların fotoğrafları gösterilmiş, sonuç olarak da yabancı bireylerin fotoğraflarına çok daha uzun ve inceleyerek baktıkları ortaya çıkmıştır. İşin ilginç yanı, bu maymunların sürekli grup değiştiren bir canlı türü olması. Yani bir zamanlar A grubuna üye olan bir birey birkaç hafta sonra B grubuna geçebiliyor, buna rağmen yapılan gözlemler, 1-2 haftalık bir üye de olsa belli bir süre geçtiğinde artık onun “yabancı” sayılmaması.Yani maymunlar bu “bizden veya onlardan” ayrımını yapıyor olsalar da, bu konuda çok daha esnekler ve yeni gelen üyelere yönelik bir update süreci içindeler.
Santos ve ekibi daha sonra bu maymunların, “bizden ve onlardan” kavramlarına “iyi” ve “kötü” gibi nitelikler yükleyip yüklemediklerini araştırdı. Uzun ve zahmetli bir deney sürecinden sonra, maymunların sevdikleri ve sevmedikleri nesnelere bakışlarındaki farklılıklar IAT denilen bir test yöntemiyle ölçüldü ve sonunda maymunların dışardan olana kötü, içerden olana iyi sıfatını yapıştırdıkları ortaya çıktı.
Kötü haber, insanla bu maymunlar arasındaki “önyargı” benzerliğinin dayandığı evrimsel sürecin oldukça eski olması, dolayısıyla önyargıyı kırma düşüncesi sandığımızdan zor olacak gibi görünüyor. İyi haber ise, maymunların bile bu konuda esnek olmaları, kısa sürede, dışardan gelmiş bir üye de olsa aralarına kabul etmeleri. Biz insanlar da bu evrimsel esnekliği kullanmayı öğrenebilirsek, daha da toleranslı ve uyumlu canlılar haline gelebiliriz belki.
Kaynak makale:
1-Neha Mahajan, Margaret A. Martinez, Natashya L. Gutierrez, Gil Diesendruck, Mahzarin R. Banaji, Laurie R. Santos. The evolution of intergroup bias: Perceptions and attitudes in rhesus macaques. Journal of Personality and Social Psychology, 2011; 100 (3): 387 DOI:10.1037/a0022459
Çevirip derleyen: felis agnosticus
Şunlar da ilginizi çekebilir: