İnsanın evrimi üzerine sık sorulan bir soruya cevap olması bakımından, ODTÜ Evrim Ağacı topluluğunun konuyla ilgili yazısını sizlerle paylaşmak istiyorum. "Evrim devam ediyorsa neden dünyada hala maymunlar var?" sorusunu yanıtlayan bu yazının bilgilendirici olmasını umuyorum, ancak şunu da eklemek isterim ki ciddi bir bilgi eksikliğine ve temel biyolojiyi en baştan başlayıp öğrenme gerekliliğine işaret eden bu naif soruya verilen cevabı anlayabilmek için bile evrim kuramına ilişkin bazı temel noktaların bilinmesi gerekiyor.
İlk olarak bilmemiz gereken şudur: İnsan maymundan gelmemiştir. Hiçbir bilim insanı bunu iddia etmemiştir, etmeyecektir ve böyle bir düşünce komik olmanın yanı sıra ne evrim kuramıyla ne de biyolojiyle ve bilimle bağdaşır. Çünkü maymunlar bizden daha az "modern" olan canlılar değildir. Şu anda var olan bütün canlılar moderndir ve hiçbiri bir diğerinden evrimleşmemiştir. Bu canlıların tamamı, aynı anda var olan ve varlıklarını sürdüren canlılardır.
Yazıya geçmeden önce, benzerliği hatırlatmak için kısa bir video:
Günümüzde, bazı atasal canlılar, kendilerine oldukça benzeyen ve kendilerinden ayrılarak evrimleşmiş türlerle birlikte bulunabilmektedir; ancak bu "kaynak tür" olarak tanımlayabileceğimiz atasal türler dahi, diğer tür ondan ayrılarak evrim sürecinde kendi yolunu çizmeye başladığından beri değiştiğinden dolayı (çünkü evrim süreklidir ve çevre değiştikçe evrim vardır) o atasal türler de az ya da çok evrimleşmiştir. Cümle karışık ve biraz derin kavrayış gerektiriyor; ancak detaylı olarak okursanız, ne demek istediğimi anlayabileceğinizi düşünüyorum. Sonuç olarak, günümüzde var olan hiçbir tür, diğerinin atası değildir. Çünkü onlar, ortak atalara sahip olmakla birlikte, günümüze kadar az ya da çok farklılaşarak gelen, modern türlerdir.
Dolayısıyla insan, maymunların hiçbir türünden gelmemektedir. Zira insanın kendisi de bir maymundur. Nasıl ki bir bakışta şempanze, gibon, orangutan, bonobo, vb. farklı maymunları birbirlerinden ayırabiliyorsak, bir bakışta insanı da diğer maymunlardan ayırabiliyoruz. Ancak evrim tarihini, düşünen bir hayvan olarak insan yazdığından ötürü, kendisini merkeze yerleştirmektedir. Dolayısıyla insan, kendi atalarını görmezden gelmeye eğilimlidir; bu, üstün bir tür olduğunu hayal etmesinden kaynaklanmaktadır. Bu son derece gülünçtür.
İnsanın en yakın kuzenleri, bonobo maymunları ve şempanzelerdir. Daha sonra orangutanlar gelir ve bu böyle, geriye doğru gider. İnsan, muz bitkisiyle de, kaplanla da, kaplumbağa ile de kuzendir. Ancak bu, teyzenizin halasının babasının anneannesinin 6. göbekten kuzeninin kardeşinin 7. dereceden kuzeninin görümcesinin baldızı gibi bir durumdur. Çünkü herhangi bir bitki ile (örneğin muz ağacı) olan atamız, hayvanlarla bitkilerin ortak atası olan ve en son, 3 milyar yıl kadar önce yaşamış olan bir ilkel bakteridir. Günümüzde bu bakteriler farklılaşmıştır ve artık yaşamazlar. Ancak onlara ait iki devasa kol (daha doğrusu krallık, kingdom), "hayvanlar" ve "bitkiler" yaşamaktadır. Benzer şekilde, kaplanlarla da ortak atamız vardır. Maymunlardan geriye doğru gidersek, dört ayaklı başka canlıların, en sonunda da küçük, fareye benzeyen ve 65 milyon yıl önce yaşayan atalarımızın (Teinolophos, Thrinaxodon, vb.), bütün memelilerin atası olduğunu görebiliriz. Kısacası, var olan bütün canlılar ile ortak atamız mevcuttur ki bunlar arasındaki ilişkiye "Evrim Ağacı" (Darwin "Yaşam Ağacı" demiştir) diyoruz.
Resim: Thrinaxodon Lionhinus
Peki, maymunlar neden insana evrimleşmemektedir? Buna bir miktar cevap verdik (modern maymunlar, modern insanın atası değildir ve modern maymunlar da en az insanlar kadar modern türlerdir). Şimdi biraz daha cevap verelim: Neden evrimleşsinler ki? İnsana evrimleşmek iyi bir şey midir? İnsanlar, bir şempanze gibi ağaca tırmanabilir mi? Kaç tane insan, saatte onlarca kilometre hızla bir ağaçtan diğerine sıçrayarak avcıdan kaçabilir? Kaç tane insan, orman dokusunda bir maymun kadar iyi saklanabilir? Kaç tane insanın vücudu, maymunların yaşam ortamında yaşamaya elverişlidir (anatomi, fizyoloji, vb. açılardan)? Bunların cevabı açıktır.
İnsana evrimleşmek, evrimin nihai bir amacı değildir. Bu, böyle görüldüğü müddetçe, tüm canlıların yöneldiği noktanın insan olduğu yanılgısına düşülür. Halbuki evrimsel süreçte bir toprak solucanı ne ise, insan da odur. Beynimizin gelişmesinin evrim ya da doğa açısından hiçbir önemi veya faydası yoktur (hatta zararı vardır), zaten evrimin "kendisine yarar türler üretmek" gibi bir amacı da yoktur. Hatta basitçe, evrimin bir amacı bile yoktur. Bunu daha önceki notlarımızda açıklamıştık.
Dolayısıyla, hiçbir maymun insana evrimleşmez. Bu olacak olsa bile, bunu insan gözüyle göremeyiz. Çünkü insanın evrimi, 7-10 milyon yıldır sürmektedir ve ancak bu değişiklikler, bu kadar uzun sürelerde meydana gelmiştir. Eğer ki çevresel ve cinsel baskılar, günümüz maymunlarını da daha zeki canlılara evrimleştirecek şekilde ayarlanırsa (ki trilyonlarca değişkene müdahale edilebilmesi ve istenildiği gibi ayarlanabilmesi imkansızdır) günümüz maymunlarının gittikçe zekileşerek insanlara benzemesi (ya da insana benzeyen ama tamamen farklı türler haline gelmeleri) için hiçbir engel yoktur. Fakat dediğimiz gibi, bu parametreler kafamıza göre ayarlanamaz. Üstelik insanın insan olmasını sağlayan değişkenler bile hala araştırma konularıdır. Doğa, işleyişini sürdürmektedir ve bizler, bu işleyişteki sıradan adımlarız.
Gelelim insan ile maymunların ortak atasına. Malesef, bilgilerinizin bu konuda eski olduğunu görüyorum. Zira bilim dünyası, insan ile maymunların ortak atası olduğundan neredeyse emin oldukları bir türü zaten buldular: Darwinius masillae. Bu tür, sadece bizlerle şempanzelerin ya da diğer maymunların değil, gerçek anlamıyla tüm maymunların atasıdır. 47 milyon yıl önce yaşamıştır ve maymunların iki kolu olan "strepsirrhin"lerle "haplorhin"lerin ortak atasıdır. Türün incelemesi hala sürmektedir ancak bulgular, gerçekten heyacan vericidir. Üstelik bu tür, ortak atamız olmasa bile, bir ortak atamızın bir yerlerde, bir zamanlar yaşadığından eminiz. Çünkü Evrim'in bilimsel bir gerçek olduğundan eminiz (kütleçekimi gibi). Ve şu anda elimizde insanın evrimine ait 23 farklı basamak bulunmakta. Dolayısıyla insanın evriminin nasıl işlediğini ve ne yollardan geçtiğini de bilmekteyiz. Bu konularda hiçbir sıkıntı olmaduğı için, umuyoruz ki günün birinde net bir şekilde tüm basamaklar keşfedilecektir. Ancak bugünkü bilgiler bile, bize fazlasıyla yeterlidir.
Resim: Darwinius masillae
Facebook Evrim Ağacı sayfası
Şunlar da ilginizi çekebilir: